Leven als kunst
kunst als leven
In veel culturen, vooral bij natuurvolkeren, zijn er mensen die tussenpersoon zijn tussen de mensenwereld en de wereld van geesten, goden en natuurkrachten. Ook nu, in de Westerse wereld, bestaan ze. De uitingsvorm is afhankelijk van de cultuur. Het meest bekend is de sjamaan, die in trance tot bovenmenselijke prestaties in staat is. Hij is onmisbaar voor de gezondheid van zijn volk. Hij geneest zieken, fysiek of psychisch, of brengt hen de boodschappen van goden en geesten.
Tegenwoordig wordt trance niet meer algemeen geaccepteerd, maar toch bestaan deze genezers nog. In onze cultuur zijn er geen leermeesters meer, die tot sjamaan opleiden. Het overkomt iemand - door aanleg, dramatische gebeurtenissen of door een ernstige ziekte, waardoor de ziel het contact met de mensenwereld loslaat en afdaalt in de onderwereld. Hij heet niet meer sjamaan of medicijnman of geestenbezweerder, maar genie, schizofreen, artiest, mysticus, of gewoon gek.
Meestal is de terugkeer onmogelijk. Maar een enkeling slaagt er in, de weg terug te vinden. Zij worden nooit meer “normaal”, zij blijven vreemd, anders, maar op hun eigen unieke manier weten zij zich toch te handhaven. Zij zijn totaal individu en staan los van de maatschappij, maar vervullen daarin toch een belangrijke taak.
De “sjamaan” geeft openingen tot vernieuwing en genezing. Hij werkt met het heilige, het mythische, het magische. Hij daalt af in het collectieve onbewuste en herstelt de zelf-identiteit van een mens of een cultuur, door de verouderde, verloren of beschadigde waarden een nieuwe inhoud en vorm te geven. Hij leeft zelf de mythische oermens, en kan in die hoedanigheid de werkelijkheid en nabijheid van het heilige herstellen en vasthouden.
Deze “veranderde” mensen hebben een helende invloed op de ziel van hun medemensen, maar ook op de ziel van hun cultuur. Zij zijn onmisbaar voor de samenleving omdat ze de toegang herstellen tot het collectief onbewuste. Zonder hen verstart iedere maatschappij in een structuur van regels, die alleen met bruut geweld doorbroken kan worden – en dan vervangen wordt door een even starre structuur. De heelmeesters scheppen een nieuw levend geheel, vanuit universele waarden en beelden.
Zij bezitten een dwingende noodzaak, om de waarden en de schoonheid die zij gevonden hebben, met de mensheid te delen. Tegenwoordig gebeurt dat meestal door middel van wetenschap of kunst.
Omdat zij zeldzaam zijn, bestaat er niet veel literatuur over hen. Zeker niet wetenschappelijke literatuur. Maar het verschijnsel is wel bekend in de wetenschap, religie en psychologie.
Hier in het Westen zijn wij het gevoel van eenheid met de cosmos voor een groot deel verloren, en ook de eenheid met het transcendente mysterie in ons zelf. Wij hebben deze genezers nodig om weer een te worden met het leven.
De moderne mens kan niet makkelijk meer bereikt worden, maar kunst is nog steeds iets waar wij voor open staan. Dus de moderne “sjamaan” werkt via de kunst. Soms via de wetenschap, die zelfs tegenwoordig nog steeds voor velen een waas van magie heeft. Juist de afgelopen tientallen jaren is die magie door de quantum mechanica, maar ook door de oneindigheid van de ruimte, weer levend geworden. Wetenschap is voor velen de mythologie van de materie. Het verkennen van het heelal of van het allerkleinste lijken beide op de reis van de sjamaan door de geestenwereld.
Dus het is vooral in de kunst, waar we de moderne sjamaan kunnen vinden. Deze rol voor de kunstenaar omvat niet alleen zijn werk, maar ook zijn leven. Door middel van zijn artistieke expressie probeert hij om zijn persoonlijke visie op de werkelijkheid uit te drukken – een visie die vanuit de wortels van het onbewuste is ontstaan, en niet afhangt van anderen, maar integendeel vaak actief daar tegen in gaat. Bovendien toont hij in zijn leven een vrijheid die lijkt op de bovenmenselijke vrijheid van de sjamaan.
Hij heeft zelf zijn ziel, die in stukken gebroken was, weer tot een geheel kunnen maken, tot een nieuwe structuur. Het is onmogelijk om die structuur verstandelijk te bereiken. Die is alleen te vinden door in de diepte van het collectieve af te dalen. Door psychisch uiteen te vallen en weer opnieuw een structuur op te bouwen. Wat hij terugbrengt uit de diepte heeft geen vorm, het is een duistere chaos, het moet door het individu met grote moeite tot vorm gebracht worden.
Er zijn verschillende vormen van schizofrenie. Essentiele schizofrenie heeft de beste genezings-kansen. Zij lijkt op de reis van de sjamaan: beide zijn een poging om de psyche te reorganiseren, als middel om een conflict of crisis in het eigen leven op te lossen.
Er zijn veel manieren om toegang te vinden tot het collectief onbewuste. Het is de bron van alle cultuur, in alle tijden. Alchemie, mysticisme, religie, zen, sjamanisme, en dus ook essentiele schizofrenie. Het zijn allemaal gevaarlijke wegen om te betreden, maar de reiziger heeft weinig keus. Hij moet... en wij allemaal profiteren daarvan.